Toekomstbestendige plattelandseconomie

Hein is een echte vakman met meer dan dertig jaar ervaring in het ruimtelijk domein, waarbij hij werkt aan opgaven voor overheden, terrein beherende organisaties, aannemers en private partijen in het landelijk gebied, de (water)infrastructuur en de stedelijke omgeving. “Toen ik in ’89 afstudeerde was Nederland zo’n beetje aangeharkt. We zaten veilig achter onze dijken en het landelijk gebied was met de ruilverkavelingen efficiënt ingericht; we leken klaar voor de toekomst,” zegt Hein. Maar er is veel veranderd. De druk op de ruimte is toegenomen, de efficiëntie in de landbouw is verregaand doorgevoerd met een enorme milieudruk op natuur, water en bodem als gevolg. Op dit moment staan we voor grote opgaven die van invloed zijn op de aantrekkelijkheid van Gelderland: klimaatverandering, achteruitgang van natuur en biodiversiteit, toenemende droogte, onvoldoende waterkwaliteit in veel beken en plaatselijk matige luchtkwaliteit. Verschillende factoren zijn daarop van invloed, zoals agrarische bedrijfsactiviteiten in het landelijk gebied, mobiliteit en recreatie. Het natuurlijke systeem (bodem, water, lucht, biodiversiteit) en een veerkrachtige natuur vormen samen met een toekomstbestendige plattelandseconomie de basis voor een vitaal landelijk gebied. “Gelderland gaat het anders doen. Met het programma Vitaal landelijk gebied Gelderland leggen we de bouwstenen daarvoor.”

Het is gaaf om aan het eind van mijn carrière te werken aan het programma Vitaal landelijk gebied Gelderland, dat als doel heeft een basis te leggen voor een nieuwe inrichting van het landelijk gebied. Zo dragen we bij aan een toekomstbestendige plattelandseconomie die partners in het veld richting en zekerheid biedt om samen de komende 10 à 15 jaar de transitie vorm te geven.

Doelstellingen halen

Hein is als proces- en programmaregisseur mede verantwoordelijk voor de inrichting van de organisatie en het proces voor de totstandkoming van het provinciaal programma Vitaal landelijk gebied Gelderland. Hij is de rechterhand van zijn opdrachtgever, de programmamanager van de provincie. Het NLPG is in december 2023 gepubliceerd als ontwerp, dat als basis dient voor de provincies. Elke provincie moet een eigen provinciaal programma maken. Het programma Vitaal landelijk gebied Gelderland ziet Hein als een soort essentiële tussenstap. Daarin wordt aangegeven welke doelen op provinciaal niveau moeten worden behaald en op welke wijze het geld van het Rijk, het zogenaamde Transitiefonds, wordt ingezet. Bijvoorbeeld hoeveel stikstof en CO2 waar gereduceerd moet worden, wat de maatregelen zijn voor het verbeteren van waterkwaliteit, hoeveel hectare natuur moet worden hersteld en gecreëerd, en waar er toekomstbestendige landbouw mogelijk is. Dit is in het programma Vitaal landelijk gebied Gelderland uitgewerkt voor drie deelgebieden: Veluwe en Valleien, Achterhoek en Liemers, en Rivierengebied.

Via regiofiches zijn de doelen vertaald naar zeven regio’s die de provincie Gelderland kent en waar de uitvoering plaatsvindt. De regio’s zijn bestaande samenwerkingsverbanden van gemeentes, waterschappen, provincie en maatschappelijke organisaties. Ze zijn verantwoordelijk om onder andere in gebiedsprocessen uit te werken hoe de doelen worden gerealiseerd, bijvoorbeeld in een gebiedsplan. Met dit gebiedsplan kan worden getoetst of men in aanmerking komt voor het geld uit het Transitiefonds om het plan uit te voeren. Hein: “Met dit programma bewaken wij als regisseur van de provincie Gelderland of de doelstellingen van het Rijk op provinciaal niveau worden behaald. Op deze manier kunnen wij op een transparante manier verantwoording afleggen aan het Rijk."

Onzekerheid en energie vasthouden

In ideale omstandigheden verlopen alle processen volgordelijk aan elkaar. In de praktijk is dit helaas niet altijd het geval, wat behoorlijk frustrerend kan zijn. Op dit moment is er nog geen definitief NPLG en de kaders vanuit het Rijk in de vorm van doelen zijn deels nog onzeker. Ondanks deze onzekerheden wordt er al wel gewerkt aan een provinciaal programma en zijn er zelfs al gebiedsprocessen gestart, zoals in Winterswijk en het Binnenveld. In deze gebieden staan de initiatiefnemers te springen om duidelijkheid over de te behalen doelen. Die duidelijkheid is er deels (nog) niet, aangezien de provinciale doelen nog moeten worden bepaald en vastgesteld. Binnen deze context ontstaan ook frustraties over het wachten op generieke Rijksmaatregelen met betrekking tot zaken als stikstofreductie en CO2-doelstellingen. De uitdaging is om de energie van mensen vast te houden, zowel intern bij degenen die werken aan het programma als extern bij partners in het veld. De val van het kabinet heeft de zaken gecompliceerder gemaakt. Het is onduidelijk wat er overblijft van de ambities van het NPLG tijdens de kabinetsformatie. Hein benadrukt de noodzaak van duidelijke doelen en financiële kaders van de Rijksoverheid. “Langjarige duidelijkheid, met name over generieke Rijksmaatregelen, zoals de aanpak van scheepvaart en industrie, een landbouwakkoord, en toereikende financiële middelen voor de transitie van het landelijk gebied, is cruciaal. Zonder deze helderheid ben ik bang dat niemand in beweging komt en dat de energie verloren gaat. Dat zou enorm jammer zijn. Gelukkig zie ik ook dat de provincie Gelderland niet stilzit en actief bouwt aan haar eigen Gelderse verhaal."

Commitment aan de tafels

Ondanks dat processen elkaar soms frustreren, zit er nog steeds veel energie bij de partners in het veld. Hein: “Men is zich ervan bewust dat er iets moet gebeuren. Zoals we het nu doen, is er geen duurzame toekomst voor de inwoners en ondernemers in Gelderland en zorgen we niet voor een gezonde natuurlijke leefomgeving en behoud van onze fraaie natuur en landschappen.” In Gelderland zijn er zogenaamde opgavetafels georganiseerd rond de drie deelgebieden waar gemeenten, waterschappen en maatschappelijke organisaties elkaar ontmoeten. Ze gaan met elkaar in gesprek over onder meer de doelen, hoe deze te bereiken en de samenwerking in de uitvoering. Daarnaast zijn er twee sectortafels: één voor natuur, waar de natuurorganisaties elkaar treffen en één voor de landbouw. Aan deze laatste tafel, ook wel het Gelders Landbouw Collectief genoemd, spreken diverse landbouworganisaties met elkaar. Ook de meest kritische. Hein: “Het Gelderse Landbouw Collectief functioneert heel goed, mede door het begrip van elkaars belangen en de openheid van de agenda. Ook de meest controversiële zaken worden besproken. Heel veel agrarische ondernemers willen veranderen en zitten daarom aan tafel. Het geloof en de commitment om samen het Vitaal landelijk gebied Gelderland werkbaar te maken is er.”

Transparant over rol en belangen

Ook al zijn de processen vaak frustrerend, Hein weet als geen ander te verbinden. Weten waar de belangen zitten en de taal spreken van de mensen aan de tafels draagt bij om te verbinden. “Het helpt dat ik ben opgegroeid op een boerderij en een jarenlange ervaring heb opgebouwd in de (semi)overheid. Ik ben op de hoogte waarover wordt gesproken aan de keukentafels en in het veld.” Aan een tafel kun je verschillende, soms ook tegengestelde belangen hebben, maar je kunt tegelijkertijd niet zonder elkaar. Gezamenlijk heb je een steviger verhaal richting het Rijk, dan als provincie alleen. Dat probeert Hein dagelijks te laten zien: “In gesprekken maak ik duidelijk welke pet ik op heb, open en transparant. Hoewel ik vanuit provinciaal perspectief een programma moet ontwikkelen, ben ik er ook voor jullie. Mijn doel is om een programma te creëren dat voor iedereen werkt." Door deze benadering weet Hein vertrouwen te creëren, waarbij hij benadrukt dat alleen door samenwerking vooruitgang mogelijk is.

Gelderland is stoer

Met trots noemt Hein Gelderland de mooiste en leukste provincie van Nederland, allesbehalve saai. De provincie staat namelijk voor een enorme uitdaging op het gebied van natuurherstel en stikstofreductie vanwege de grote hoeveelheid veehouderijen rond de Veluwe en andere natuurgebieden. Daarnaast vergen beekherstel, droogte en waterkwaliteit ook een grote inzet. Het is mooi om te zien dat Gelderland, ondanks alle onzekerheden ervoor blijft gaan. Hein: “Wij presenteren aan het Rijk: ‘Dit is ons Gelderse verhaal, dit is ons programma, en we gaan het gewoon doen.’ Dat is een stoere houding.”

Programma met commitment en draagvlak

Hein vindt het belangrijk dat er een stevig programma staat dat duidelijkheid verschaft aan de mensen in het veld, dat gepaard gaat met een lange termijn commitment en draagvlak. Met deze continuïteit kunnen publieke partners en ondernemers de komende 10 à 15 jaar met elkaar aan de slag. Er moet vertrouwen zijn dat het speelveld niet verandert door politieke ontwikkelingen. Alleen dan gaat de transitie van het landelijk gebied lukken. “Niets is zo erg als tijdens de wedstrijd de spelregels veranderen; dan hou je de mensen niet bij elkaar en verdwijnt de energie die nodig is om het programma te laten slagen.” Hein is heel duidelijk, hij vindt dit programma ontzettend belangrijk, want het gaat over onze toekomst. Een gezond, veilig, schoon en welvarend Gelderland. “Dit laat ik niet los en dat is een belofte.”

Schaap met vijf poten

Opdrachtgever Marius Bolck, programmamanager Vitaal landelijk gebied Gelderland, looft Hein om zijn snelle schakelen. “De provincie is een complexe organisatie en tijdens het optuigen van het programma liep er parallel ook een reorganisatie. Dit nieuwe programma moest worden opgebouwd in alle dagelijkse politieke hectiek. Hein heeft veel ervaring en affiniteit en weet goed hoe je intern lijntjes legt en wat slim is om te doen. Hij heeft een sterk netwerk en veel ervaring in het landelijk gebied en kan in zijn rol proces- en programmaregisseur als geen ander de focus op de bal houden. Echt een schaap met vijf poten.”