“Politici denken al snel dat er sprake is van onwil of onkunde als ambtenaren hun plannen niet goed doorvoeren. Uit ons onderzoek ‘Mindshifts voor de circulaire economie’ blijkt dat ambtelijke sleutelfiguren daaraan juist heel graag willen bijdragen maar dat het om diverse redenen vaak niet kan.”

P2’ers Annika Griese en Peter Coesmans brachten voor de metropoolregio Amsterdam (MRA) in kaart wat nodig is om de transitie naar een circulaire economie (CE) te versterken. Het rapport biedt concrete handvatten om CE uiteindelijk als norm toe te passen.    

Circulaire economie beoogt het gebruik van primaire niet hernieuwbare grondstoffen terug te dringen naar nul. De Metropoolregio Amsterdam loopt in Nederland op dit vlak behoorlijk voorop. Zo staan circulaire inkoop, duurzame materiaal- en grondstofstromen, en circulaire gebiedsontwikkeling hoog op de prioriteitenlijst. De ambitie is groot: ten opzichte van 2020 wil de MRA in 2030 een halvering van het gebruik van primaire niet-hernieuwbare grondstoffen hebben bereikt en in 2050 een volledig circulaire economie, wat aansluit bij de landelijke doelstelling.

Net als op nationaal niveau verloopt de transitie in de regio echter niet voorspoedig. Daarom vroeg de MRA aan P2 om te onderzoeken waar de pijnpunten zitten en hoe het beter kan. “Vragen die superrelevant zijn voor onze toekomst”, stelt Annika Griese (33). Ze studeerde antropologie en bedrijfskunde en werkt sinds 3 jaar binnen het team ‘Gelukkige stad’. “Ik heb er bewust voor gekozen om in de publieke sector te werken. Het is voor mij extra motiverend dat wij binnen P2 niet slechts opgaven analyseren maar juist realiseren.”

Stagnatie

Dat realisatie van CE wenselijk is, blijkt ook uit het jaarlijkse voortgangsrapport dat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) op 1 februari hierover presenteerde. Conclusie:  gedurende het afgelopen jaar is Nederland qua circulaire economie feitelijk geen stap verder gekomen. Advies: het overheidsbeleid richt zich vrijwel uitsluitend op het stimuleren van recycling maar dat volstaat niet. Dwingende maatregelen zijn noodzakelijk, aldus het PBL.

Decentrale overheden zijn een belangrijke speler geworden. “Een voorbeeld van ‘wel willen maar niet kunnen’ is dat zij in het kader van circulaire inkoop graag met lokale aanbieders willen werken maar dat is niet eenvoudig binnen het EU-mededingingsbeleid. Kortweg gezegd: we moeten voor circulaire economie een nieuw spel spelen terwijl de meeste spelregels – nog - gericht zijn op de traditionele, lineaire economie”, verklaart Peter Coesmans (56). Hij behoort tot de pioniers die informatica studeerden maar ‘vindt mensen veel leuker dan computers’. Sinds 1999 werkt hij als programma-/ veranderings-manager bij P2.

Aanpak

De twee onderzoekers benaderden met een enquête 124 ambtenaren en bestuurders die binnen de 35 lokale overheden van de MRA een portefeuille hebben waarin CE centraal staat. Hieruit volgden 17 kwalitatieve interviews en daarnaast gesprekken in groepjes van in totaal dertig personen.
Uit de discussies bleek hoe verschillend de werkomstandigheden van deze sleutelfiguren kunnen zijn. Terwijl bij de ene overheid een uitgebreid team zich kan richten op CE, heeft elders 0,5 fte zowel energietransitie, biodiversiteit, klimaatadaptatie als CE op het bordje liggen. Zeker hier is regionale samenwerking van belang.

Analyse

Circulaire economie vraagt een andere manier van denken. We zijn gewend om bestaande kaders uit te breiden met extra kennis. Bij CE schets je nieuwe kaders, probeer je uit en vind je vallend en opstaand je weg. Juist overheidsorganisaties zijn vanwege hun publieke taak risicomijdend dus is het logisch dat ambtenaren en bestuurders er moeite mee hebben. Bovendien: ‘We moeten al zoveel…’

Peter Coesmans: “Maar neem je samen dossiers door, dan kunnen mensen toch enthousiast worden als ze bedenken dat het helemaal geen uitgemaakte zaak is om nieuw, in plaats van hergebruikt asfalt te gebruiken. Of huizen te bouwen van beton, in plaats van duurzamer hout. Stimulerende coördinatoren kunnen daarom erg belangrijk zijn. Houd de verantwoordelijkheid wel zo breed mogelijk!”

Complex

Annika Griese: “Een ander punt is dat sommige maatregelen zo impopulair zijn, dat politici ze wellicht liever niet nemen. Doelstellingen kunnen vaag zijn: er zijn geen, gestandaardiseerde, meetinstrumenten of een baseline om resultaten tegen af te zetten. Ze kunnen zelfs tegenstrijdig zijn. Je zou een oude koelkast kunnen repareren maar een nieuwe kan energiezuiniger zijn. Verder ‘vloeit er geen bloed’ als circulaire maatregelen niet worden geïmplementeerd.

Daarom uitten veel deelnemers de wens dat het Rijk door wet- en regelgeving CE afdwingt, vervolgt Annika Griese. “Daarnaast kun je kijken in hoeverre je resultaat toch zichtbaar kunt maken, bijvoorbeeld door het uit te drukken in CO2-winst. Verbind CE zo goed mogelijk aan thema’s die al aandacht hebben. Een doelstelling in de trant van: ‘in 2040 is de gemeente 40% circulair’ is vaag. Anderzijds kunnen onrealistische streefgetallen contraproductief werken. Presenteer heldere, simpele en overzichtelijke maatregelen als directe doorvertaling van abstractere beleidsdoelstellingen. Anders stapelen zeker bij kleinere overheden afspraken zich op. Maar houd zeker ook de langetermijnvisie in de gaten.”

Doe!

“Tja, het is niet niks”, lacht Peter Coesmans. “Omdat circulaire economie veel verschillende aspecten heeft en geen situatie gelijk is, moet iedereen ook nog eens zijn eigen wiel uitvinden. Daarnaast liggen voor alle afdelingen de belangen anders. Facilitair kijkt heel anders naar circulariteit dan Inkoop, ICT, Beheer, et cetera. Dat is een groot verschil met de energietransitie: daar voer je met iedereen hetzelfde gesprek. Ook bij CE is inbedding in alle lagen van de organisatie een must. Zonder voldoende tijd, geld en ruimte zal het niet lukken. Gebruik je energie echter niet zozeer om mensen te overtuigen van de noodzaak, maar creëer randvoorwaarden om zo eenvoudig mogelijk uit te voeren. Blijf niet praten, doe! Het is een feit dat we nog steeds heel veel praten en daarbij beloven we elkaar voor een deel hele mooie dingen die niet uitkomen. Je kunt er zuur naar kijken maar ook concluderen dat er wél iets gebeurt!”

Basis

Als kwartiermaker Duurzame Inkoop in Almere van mei 2020 tot april 2021 kreeg Peter Coesmans er veel mee te maken. “De Floriade heeft als thema circulariteit. En Almere 2.0 is een Green Deal waarin deze stad, het Rijk en Flevoland samenwerken, wat onder andere leidde tot de geheel duurzame Weerwaterbrug. Het houten hoofdkantoor van Triodosbank in Driebergen is 100% demontabel. Fairphone ontwikkelde een repareerbare telefoon, een vraag die nu ook aan Apple gesteld gaat worden. Elke stap die lukt zal een succesgevoel creëren en tijd, geld en ruimte opleveren voor de volgende stap. Waar je naartoe wilt is een automatisme om bij alle stappen CE mee te nemen als basis: ‘Kunnen we dit duurzaam doen?’”

Wil je ook het rapport lezen? Dat kan hier. Heb je vragen n.a.v. dit rapport, bel of mail met Annika of Peter.