We zien overal polarisatie in onze samenleving; groepen mensen met tegengestelde standpunten, een andere kijk. Er is niet één waarheid, geen goed of fout. Er is wij-zijdenken. Als bestuurder, beleidsmaker, programmamanager of directeur kom je hiermee in aanraking, buiten en misschien ook in je organisatie.

Mogelijk ken je het vanuit de rol van bruggenbouwer en heb je ervaren dat je juist in die rol ‘klappen’ kan krijgen van beide zijden.

Als gevoelens in plaats van feiten een hoofdrol spelen en je wil de-polariseren, dan vergt dat sterk leiderschap. Filosoof en polarisatie-expert Bart Brandsma ontwikkelde een Denkkader Polarisatie. 

Polarisatie versus conflict

Al jaren bestudeert Bart wij-zijdenken. Dat begon met een persoonlijke fascinatie na 9/11, toen hij zich realiseerde dat hij als niet-moslim automatisch onderdeel was geworden van het spanningsveld moslim – niet-moslim. Een spanningsveld dat hij met een filosofische blik bestudeerde. Wat is wij-zijdenken? En wat is de impact ervan? Het was het begin van een zoektocht, met een belangrijk inzicht. Bart: “Polarisatie wordt vaak gezien als conflict. Maar het is in zijn aard anders. Een conflict is namelijk helder: er is een plaats, tijd en er zijn probleemeigenaren. Israël-Gaza is een voorbeeld van een conflict. Die helderheid ontbreekt bij polarisatie. Wat er nu gebeurt bij de universiteiten met de studentenprotesten is een voorbeeld van polarisatie. Hierin speelt niet alleen Israël-Gaza, of ‘pro-Palestina versus de Joodse gemeenschap’, maar bijvoorbeeld ook rechts-links en elite-volk.”

Als bruggenbouwer kun je worden gegijzeld door de polen. Dan kun je geen kant meer op.

- Bart Brandsma

Gevoelsdynamiek

Hij had destijds niet kunnen bevroeden dat er zo’n vraag zou zijn naar zijn Denkkader Polarisatie. Inmiddels wordt hij over de hele wereld gevraagd om te adviseren en trainen bij situaties waarin sprake is van polarisatie. Hij is net terug uit Libanon en was onlangs in Cambodja en Myanmar. Hij traint er peace builders in het uitzetten van effectieve interventies. Wat werkt wel en wat werkt niet als je wil depolariseren? Op macro, meso- en microniveau ziet hij dezelfde dynamiek. Bart: “Er is een gevoelsdynamiek bij polarisatie. Bemiddelen helpt niet. Mensen handelen bijvoorbeeld tegen eigen belangen in; de onderbuik heeft de overhand. De tegenpartij is niet de doelgroep, dat is de neutrale partij, het stille midden. Dat wordt onder druk gezet om te kiezen. De beide tegenpolen willen het midden dwingen te bewegen. Silence is complicity. Als je in het midden staat, ben je in de ogen van de polen nog kwalijker dan de tegenstander. Het is een ontdekking die ik in de praktijk heb getoetst en steeds weer tegenkom. Het mechanisme van polarisatie is duizenden jaren oud, maar hoe we nu brandstof leveren aan wij-zij denken en hoe waarheid daarin wordt gemanipuleerd is ongekend.”

Denkkader Polarisatie | bron: Bart Brandsma

De valkuil van de bruggenbouwer

Juist de mensen die zich in het midden boven de tegenpolen plaatsen, leveren vaak ongewild brandstof voor polarisatie. Veelal kies je als bestuurder, beleidsmaker of programmamanager voor de rol van bruggenbouwer, als partijen lijnrecht tegenover elkaar staan. Bart: “Als bruggenbouwer kun je worden gegijzeld door de polen. Dan kun je geen kant meer op, of je nu minister bent of leerkracht. Aandacht voor beide partijen werkt als er sprake is van een conflict. Je kan dan de situatie analyseren, oplossingen aandragen, begrenzen en bemiddelen. Maar bij polarisatie, zoals bij het vluchtelingenvraagstuk of het thema duurzaamheid, werkt het vaak niet om te focussen op de extremen, op de polen en daar bruggen proberen te bouwen.”
Brandstof en bluswater Maar wat werkt dan wel? Wat is het bluswater? Volgens Bart is het allereerst van belang om te onderzoeken of er sprake is van een conflict of polarisatie. Om strategische opties te kunnen wegen, is het waardevol om vervolgens posities tegenover elkaar te plaatsen. En te kijken wat voor jezelf de beste plek is. Welke spelers zijn er? Hoe teken je de polarisatiekaart? Wie speelt welke rol? Waar denk jij te staan? Waar word je geplaatst? En wat wil je, hoe kun je effectief zijn? De bruggenbouwer staat in het midden, boven de partijen. Ook de persoon die kiest voor de zogenaamde zesde positie plaatst zich in dat midden, maar er zijn grote verschillen tussen deze twee. Op de zesde positie bestrijd je niet de polen, maar versterk je juist het midden. Wil je de-polariseren dan kan het beter werken om te kiezen voor deze zesde positie.

Leiderschap over het midden

Leiderschap nemen over het midden, dat is wat je doet in deze zesde positie. Leiden in plaats van managen. Bart: “Het is een positie waarbij je jezelf inbrengt. Je komt er niet met begrenzen, maar met uitnodigen. Met kijken naar vraagstukken in plaats van oplossingen, met kijken naar dilemma’s in plaats van stellingen. De bruggenbouwer en de zesde positie hebben hun eigen merites, ze zijn niet goed of fout. We zouden ze idealiter beide moeten kunnen inzetten als een situatie van wij-zijdenken dit vraagt.”

Vijf rollen

Bart onderscheid vijf rollen. Bart: “Die vijf rollen zijn natuurlijke rollen, het zit in onze biologie. Ik kom ze over de hele wereld tegen, de rol van zondebok en van pusher bijvoorbeeld. De zesde positie is bijna tegengesteld aan wat de samenleving je leert. We associëren een leider met daadkracht en zichtbaarheid. De leider op de zesde positie werkt met de groep in het midden, de verwaarloosde groep die in eerste instantie niet de veroorzaker is van het probleem. Deze leider haalt het verhaal van het midden op en gaat op zoek naar een toon die los staat van goed of fout.”

Over de Masterclass Polarisatie en Leiderschap door P2 en Bart Brandsma

Polarisatie kan handig zijn om dingen in beweging te brengen of verandering te realiseren. Vanuit P2 werken we iedere dag aan realisatie van complexe opgaven door mensen in beweging te brengen en samen te werken aan een gedragen resultaat.  We kennen een ruim arsenaal aan instrumenten, aanpakken en vaardigheden om iedere stap in samenwerking te begeleiden en succesvol verder te brengen. Als de opgave complex is en partijen staan lijnrecht tegenover elkaar, dan kan onze aanpak Verbindend Onderhandelen uitkomst bieden.

Wij zijn altijd op zoek naar nieuwe kennis, inzichten en praktische handvatten om ons werk beter te doen. hoe kan dat anders, beter of sneller?  Het denkkader van Bart biedt een aanvullend perspectief.  En we zien dat er in ons werkveld waar polarisatie een rol kan spelen, een ander leiderschap (gamechangers) nodig is om die duurzame oplossingen te realiseren.

Samen leren

Voor ons reden om Bart te vragen zijn kennis met P2’ers te delen in een tweedaagse Masterclass. En P2 zou P2 niet zijn als we gelijk samen met onze opdrachtgevers willen leren. In een veilige omgeving, eerlijk, kwetsbaar, transparant samen leren om die duurzame oplossingen in een polariserende omgeving te realiseren. Elkaar begrijpen, samen kennis te delen, te leren en verder te brengen. Vanuit dezelfde bedoeling.

Verrijking | Mercè de Miguel Capdevila

Afgelopen week waren in totaal 15 deelnemers samen aan de slag tijdens de Masterclass. Mercè de Miguel Capdevila, initiatiefnemer van deze gezamenlijke masterclass blikt terug:

“We hebben elkaar gevonden in de zoektocht naar effectieve regie strategieën voor alle velden waar P2 actief is. Want polarisatie komt steeds vaker voor, of je met de trasformatie van landelijk- of industriegebied, netcongestie, een nieuwe parkeerhub of de realisatie van een nieuw woongebied bezighoudt en ook bij commerciële organisaties/ Er wordt constant met brandstof naar de andere partij gegooid en vooral niet geluisterd. Samen met onze opdrachtgevers hebben we geleerd door een andere bril te kijken.

In een veilige omgeving, eerlijk, kwetsbaar, transparant, hebben we de nieuwe inzichten in reële casussen toegepast. Hoe nuttig om met deze inzichten te reflecteren op processen waarin nu polarisatie hardnekkig vooruitgang blokkeert. En hoe mooi om te ervaren dat je met leiderschapsvaardigheden het wij-zij denken kunt ombuigen tot realisatie van duurzame oplossingen in polariserende omgevingen.  Elkaar begrijpen, samen eraan werken, vanuit dezelfde bedoeling. Wat een succes!”

In 2025 opnieuw een Masterclass

We overwegen in 2025 opnieuw een Masterclass te organiseren over  Polarisatie en Leiderschap voor P2’ers en opdrachtgevers samen. Heb je interesse? Stuur een mailtje met je gegevens naar steljevraag@p2.nl